Mister Omgevingswet, zo wordt hoogleraar en deltacommissaris Co Verdaas weleens genoemd. Hij heeft de wet als het ware uitgevonden en blijft zijn ‘kindje’ zeer nauwgezet volgen en helpen ontwikkelen. Zo bepleit hij in de bundel ‘Omgevingsrecht in gebiedsontwikkeling: verder met een multidisciplinaire aanpak,’ die vorig jaar verscheen, een actievere toepassing van het Omgevingsprogramma. Het instrument zelf is niet nieuw, maar wel ‘gepromoveerd’ tot kerninstrument van de Omgevingswet. Is het oude wijn in nieuwe zakken of heeft het nieuwe programma daadwerkelijk meerwaarde voor gemeenten boven de oude manier van werken onder bestemmingsplannen? 
Tijdens het congres zal Co gemeenten inspireren tot een optimale inzet, zodanig dat het programma zelfs dilemma’s rondom flexibiliteit en rechtszekerheid kan beslechten en de leefomgeving daadwerkelijk kan verbeteren.

Wat doet een regeringscommissaris Omgevingswet? Kars de Graaf, hoogleraar Bestuursrecht en Duurzaamheid aan de Rijksuniversiteit Groningen, is de eerste die deze rol vervult, sinds de invoering op 1 januari. Wat is zijn kerntaak en wat wordt zijn plan van aanpak? Eerlijk gezegd is hij dat zelf ook nog aan het ontdekken. Eind september, zo belooft hij, kan hij de congresgangers al wat eerste plannen, evaluatiepunten en adviezen meegeven. Juridisch jeuken zijn handen in ieder geval al. Kars is bijvoorbeeld kritisch over de afstemming van de Omgevingswet met de herziene Huisvestingswet en hoe zit het nou met de Wet Milieubeheer? Ook vraagt hij zich af of de Omgevingswet het toverstokje is voor een gezonde voedselomgeving. Kun je met de wet in de hand je gezondheidsbeleid daadwerkelijk oprekken? Kars kan het podium natuurlijk niet verlaten zonder de aanwezigen enkele handelingsperspectieven te bieden! 

Wat is ervoor nodig als je inwoners en andere stakeholders wilt betrekken bij een ontwikkeling in je gemeente? En hoe ondersteun en stimuleer je externe initiatiefnemers, wanneer zij aan de lat staan voor het participatietraject? In de interactieve workshop ‘Participatie in de geest van de Omgevingswet’ gaan deelnemers met deze en andere vragen aan de slag. De workshop wordt gegeven door Maike Delfgaauw van de gemeente Ede. Zij schreef de Edese Participatie Aanpak en geeft sinds 2019 trainingen participatie. Voor wie deelneemt aan de workshop liggen twee praktische handreikingen (voor gemeentelijke initiatieven en voor externe initiatieven) voor je klaar.

Hoe vertaal je een omgevingsvisie naar de praktijk en laat je ambities landen in ruimtelijke ontwikkelingen? De gemeente Veenendaal bedacht daar een innovatief puntensysteem voor, vanuit het besef dat niet alles mogelijk is op elke plek. Het is ook niet altijd haalbaar om alle maatregelen die voortvloeien uit de ambities van de gemeente bij de ontwikkelaar neer te leggen. Daarom is een puntensysteem opgezet dat flexibiliteit biedt voor de ontwikkelende partij en tegelijkertijd zorgt voor een bijdrage aan een gezond, duurzaam en veilig Veenendaal. Wie wil weten hoe het puntensysteem in de praktijk werkt, is van harte welkom in de deelsessie van Max Bleumink en Vincent Bessems van de gemeente Veenendaal.

Met de Wet versterking regie volkshuisvesting verdwijnt de woonvisie uit de Woningwet. Het volkshuisvestingsprogramma komt hiervoor in de plaats. Vaak gehoord: dat is oude wijn in nieuwe zakken! Niets is minder waar. De wetgever maakt hele bewuste keuzes bij deze planvorm. Met als doel meer regie en grip op de uitvoering. Dit vraagt een concrete, praktische en gebiedsgerichte invulling van het volkshuisvestingsprogramma. Doorgaan op de oude bekende weg zorgt niet voor meer grip en concreetheid. Het moet anders! Maar hoe? Bram Klouwen van Companen informeert je over het volkshuisvestingsprogramma en het voorgestelde wettelijk kader. In een panelgesprek met Remco Deelstra van de gemeente Leeuwarden en Jasper Prick van de gemeente Staphorst - twee koplopers - komen de do’s en don’ts aan de orde.

Acteren naar de letter én de geest van de wet vraagt om investeren aan de voorkant, in een doordachte aanpak, in betrokken opdrachtgevers, in (toekomstige) bewoners, ondernemers en andere belanghebbenden, in ruimte voor afwijkingen en in een geïntegreerde communicatie- en participatiestrategie. De totstandkoming van de gebiedsvisie voor Stationsgebied Driebergen/Zeist is een showcase van participatie binnen de Omgevingswet. Tijdens deze deelsessie interviewt Natalie Rohlof van Mett Laura van Dijk, projectmanager voor de gebiedsvisie Stationsgebied Driebergen/Zeist bij de gemeente Zeist, Birgitte Silvester strategisch adviseur bij de gemeente Zeist en Lianne Daan van cocosmos over hun ervaringen tot nu toe. Wat betekent de Omgevingswet voor de betrokkenheid van inwoners en belanghebbenden bij de ontwikkeling van het stationsgebied? Wat waren de verwachtingen, inzichten, uitdagingen, valkuilen en successen en hoe staat de ontwikkeling van de gebiedsvisie en de participatie er nu voor? 

Op de dag van het congres hebben we bijna op de kop af negen maanden gewerkt met de nieuwe Omgevingswet. Een mooi moment om de tussenstand op te maken met Marjolein Jansen, directeur-generaal ruimtelijke ordening bij het ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening. Hoe verliepen de eerste maanden na de invoering, wat voor vragen komen bij het Informatiepunt Leefomgeving binnen en hoe wordt omgegaan met vragen die veelvuldig terugkomen? Komen er ook klachten binnen en welke zijn dat?  In een vraaggesprek met Martin Hendriksma, redacteur van Binnenlands Bestuur, belicht Marjolein ook enkele belangrijke oplossingen en hoe het ministerie gemeenten terzijde staat. Dit alles, opdat we vrolijk voort kunnen met het ter hand nemen van de Omgevingswet.  

Een bestuurder riep eens: ‘Artikel 1.3 wordt de nieuwe stok om mee te slaan’. Goede voorspelling of onnodig negatief? Liever maken wij dit wetsartikel tot onze beste vriend. Het artikel draait namelijk om wat iedere inwoner onomstotelijk wil: een omgeving die helpt gezond te leven, je goed te voelen, vitaal oud te worden. Kortom: de voordeur uitlopen en direct ervaren dat de leefomgeving goed voor je is. Ongeacht iemands afkomst, professie of salaris. Eén die gezondheidsverschillen verkleint, in plaats van vergroot.  
Vera Dalm, programmamanager Gezonde Leefomgeving bij het RIVM en ZonMw, deelt de nieuwste inzichten, tips en tricks, om samen met bewoners en bedrijven te werken aan een gezonde leefomgeving. 

Elisabeth van den Hoogen en Martin Hendriksma presenteren de Omgevingswetkwis.

Na de overgang naar de Omgevingswet is de tweede fase aangebroken: het vormgeven van de beleidscyclus. Twee momenten zijn cruciaal: de gemeenteraad moet uiterlijk 1 januari 2027 de omgevingsvisie vaststellen en 1 januari 2032 het omgevingsplan. De tussentijd wordt overbrugd met veel omgevingsvergunningen van B&W voor buitenplanse omgevingsplanactiviteiten. Dat vraagt om herijking van het dualisme. Bovendien moeten besluiten worden genomen ‘met het oog op de doelen van de wet’. Die staan nu nog verspreid in veel van elkaar verschillende en omvangrijke documenten met allerlei benamingen. Hoe zorg je voor overzichtelijk en transparant beleid dat samen met de omgevingsplanregels gaat sturen op het halen van doelen? 
Trees van der Schoot heeft hiervoor het model van het ‘Beleidshuis bouwen’ uitgedacht. Samen met verschillende gemeenten en een provincie wordt gepionierd met een nieuwe aanpak. In de workshop vertelt zij over haar ervaringen.

Met het online platform Furban kunnen inwoners zelf ontwerpvoorstellen maken voor hun directe leefomgeving (bijvoorbeeld een rotonde, plein, braakliggend terrein, speeltuintje of straat). Eigenlijk zoals bij een 3D-keukenplanner, maar dan in de leefomgeving. Dit voorstel kunnen bewoners gemakkelijk delen met buurtgenoten, allemaal online in een app. De gemeente kan er ook voor kiezen om inwoners te laten kiezen uit een aantal ontwerpen. Zo kunnen zij toch meedenken, zijn ze betrokken en wordt het ‘samengevoel’ gecreëerd en versterkt. Als gemeente haal je via een sociaal platform module eenvoudig ideeën op en kun je achterhalen waar inwoners en ondernemers behoefte aan hebben. Dat is inwonerparticipatie in het kader van de Omgevingswet. Jacobine van Holland en Jeroen van Amersfoort van Centric verzorgen deze interactieve deelsessie.

Procesmanagement heeft de Gemeente Almere geholpen “in control” te zijn over werkprocessen en tegelijkertijd met continu verbeteren de dienstverlenging scherp te stellen voor de nieuwe Omgevingswet. Door scrum sessies zijn de processen initieel in kaart gebracht en zijn wettelijke grondslagen, risico’s en beheersmaatregelen toegevoegd voor voldoende grip op de rechtmatigheidsverantwoording. Continu verbeteren houdt het team betrokken en optimaliseert de klantreis steeds weer.

Deze interactieve sessie, geleid door Melissa Daalman en David Hoog van de gemeente Almere, en Ted Twaalfhoven van Engage Process, laat aan de hand van concrete voorbeelden zien hoe procesmanagement een raamwerk biedt voor het implementeren van verbeter- en automatiseringstrajecten (w.o. de inzet van RPA en AI) en voor het omgaan met veranderingen in wet- en regelgeving.

Hoe vertaal je een omgevingsvisie naar de praktijk en laat je ambities landen in ruimtelijke ontwikkelingen? De gemeente Veenendaal bedacht daar een innovatief puntensysteem voor, vanuit het besef dat niet alles mogelijk is op elke plek. Het is ook niet altijd haalbaar om alle maatregelen die voortvloeien uit de ambities van de gemeente bij de ontwikkelaar neer te leggen. Daarom is een puntensysteem opgezet dat flexibiliteit biedt voor de ontwikkelende partij en tegelijkertijd zorgt voor een bijdrage aan een gezond, duurzaam en veilig Veenendaal. Wie wil weten hoe het puntensysteem in de praktijk werkt, is van harte welkom in de deelsessie van Max Bleumink en Vincent Bessems van de gemeente Veenendaal.

Na de overgang naar de Omgevingswet is de tweede fase aangebroken: het vormgeven van de beleidscyclus. Twee momenten zijn cruciaal: de gemeenteraad moet uiterlijk 1 januari 2027 de omgevingsvisie vaststellen en 1 januari 2032 het omgevingsplan. De tussentijd wordt overbrugd met veel omgevingsvergunningen van B&W voor buitenplanse omgevingsplanactiviteiten. Dat vraagt om herijking van het dualisme. Bovendien moeten besluiten worden genomen ‘met het oog op de doelen van de wet’. Die staan nu nog verspreid in veel van elkaar verschillende en omvangrijke documenten met allerlei benamingen. Hoe zorg je voor overzichtelijk en transparant beleid dat samen met de omgevingsplanregels gaat sturen op het halen van doelen? 
Trees van der Schoot heeft hiervoor het model van het ‘Beleidshuis bouwen’ uitgedacht. Samen met verschillende gemeenten en een provincie wordt gepionierd met een nieuwe aanpak. In de workshop vertelt zij over haar ervaringen.

Sinds de komst van de Omgevingswet is participatie wettelijk verankerd. Overheden moeten burgers, bedrijven, maatschappelijke organisaties en bestuursorganen betrekken bij het opstellen van hun beleid. Maar participatie is niet nieuw, zowel de overheid als private partijen betrokken voor 1 januari de samenleving ook al bij het maken van hun plannen. Verandert de Omgevingswet dan wel iets wezenlijks voor participanten, initiatiefnemers of overheden? En wat zijn de mogelijkheden, maar juist ook de onmogelijkheden binnen die nieuwe participatieregels? Tijdens deze deelsessie gaat Sarah Ros, senioradviseur Omgevingswet en coördinator Participatie bij de VNG, graag met de deelnemers in gesprek over participatie onder de Omgevingswet en vooral over wat u daarmee kunt, moet en zelfs niet mag.

Met de Wet versterking regie volkshuisvesting verdwijnt de woonvisie uit de Woningwet. Het volkshuisvestingsprogramma komt hiervoor in de plaats. Vaak gehoord: dat is oude wijn in nieuwe zakken! Niets is minder waar. De wetgever maakt hele bewuste keuzes bij deze planvorm. Met als doel meer regie en grip op de uitvoering. Dit vraagt een concrete, praktische en gebiedsgerichte invulling van het volkshuisvestingsprogramma. Doorgaan op de oude bekende weg zorgt niet voor meer grip en concreetheid. Het moet anders! Maar hoe? Bram Klouwen van Companen informeert je over het volkshuisvestingsprogramma en het voorgestelde wettelijk kader. In een panelgesprek met Remco Deelstra van de gemeente Leeuwarden en Jasper Prick van de gemeente Staphorst - twee koplopers - komen de do’s en don’ts aan de orde.